शारदा शर्मा, साहित्यकार एसएलसी पास हुदा कस्तो अनुभूति गर्नुभएको थियो ? भविष्यमा के बन्ने सपना देख्नुभएको थियो ? बिरामी थिएँ त्यतिखेर । सेकेन्ड डिभिजन आएकाले खुसी त थिइनँ, तैपनि राम्ररी नपढी पास भएकोमा ठीकै लागेको थियो । त्यतिखेर हामी केटाकेटीको भविष्यको सपना प्रायः बाबुआमाले नै देख्थे । हामी पनि त्यसलाई सामान्य नै ठान्थ्यौँ । त्यसमाथि तेह्र वर्ष पुगेकी मात्र थिएँ एसएलसी दिँदा । शैक्षिक परामर्श दिने चलन थिएन । आफैंले के गर्ने भन्ने निर्णय लिन सक्षम पनि थिइनँ क्यारे । मेरी आमाले पनि पढ्नुभएको थिएन, घरमा उच्च शिक्षित मान्छे बुबा नै हुनुहुन्थ्यो । बुबाले नै निर्णय गर्नुभयो । छोरीलाई डाक्टर बनाउने रहर थियो बुबालाई, उहाँको त्यो सपनाचाहिँ मैले पूरा गर्न सकिनँ । सपना त अहिले पनि मैले खासै देखेकी छैन, तर जीवन भने ठीकै चलिरहेछ ।
छोराछोरीको सपना बाबुआमाले नै देखिदिनु कत्तिको राम्रो हो ?केटाकेटीको पढाइले राम्रो बजार पाओस्, पढेर तिनले प्रतिष्ठित जीवन बिताउन सकून् भन्ने चाहना अभिभावकको हुनु अन्यथा होइन । तर, केटाकेटीको पनि त्यसमा रुचि र सहमति हुनुपर्छ भन्ने मात्रै कुरा हो । अचेल एसएलसी दिँदासम्म केटाकेटी तुलनात्मक रूपमा बढी परिपक्व भइसक्छन् जस्तो लाग्छ मलाई । तुलनात्मक रूपमा शैक्षिक सूचनाहरू पनि बढी उपलब्ध छन् अहिले । केटाकेटीले आफ्नो छनोट गर्न सक्ने वातावरण पनि बन्दै छ क्रमशः । यद्यपि शैक्षिक परामर्श पर्याप्त र विश्वसनीय भएजस्तोचाहिँ अझै लाग्दैन । अझै पनि एसएलसीमा राम्रो अंक ल्याएका विद्यार्थी डाक्टर, इन्जिनियर नै बन्छौँ भनेर अन्तर्वार्ता दिइरहेका हुन्छन् । मुलुकभित्र अन्य क्षेत्रमा गरिखाने त्यति सम्भावना नदेखेर पनि हुनसक्छ ।
एसएलसीपछि कुन विषय लिएर पढ्नुभयो ? विज्ञान विषय लिएर अमृत साइन्स कलेजमा भर्ना भएँ । साइन्स पढाउने राम्रा कलेज त्रिचन्द्र र अमृत नै थिए । सामान्य थियो कलेज-शुल्क । प्राइभेट कलेज थिएनन् । विज्ञानमा भर्ना हुने विद्यार्थी प्रायः राम्रो अंकमा पास हुनेहरू राम्ररी पढ्नुपर्छ भन्ने हुन्थ्यो । विज्ञानइतरका विद्यार्थीजस्तो अरू बाह्य क्रियाकलापमा त्यति संलग्न हुँदैनथ्यौँ हामी । त्यसमाथि हामी काठमाडौंबाहिरबाट आएर डेरामा बसेर पढ्नेलाई यहीँका रैथाने विद्यार्थीको भन्दा थप चुनौती हुन्थ्यो नै । पास भए पनि नभए पनि घरमा भात पाकिरहने अवस्था हाम्रो हुन्नथ्यो ।
तपाईंको समयको प्रमाणपत्र तह र अहिलेको प्लस टु तहबीच के भिन्नता छ ?हामीले पढ्दा कमसेकम मुलुकभित्र एकै किसिमको शिक्षा उपलब्ध थियो सबैलाई । प्राइभेट प्लस टु र कलेज यसरी खुलेका थिएनन् । सक्नेले आफ्ना केटाकेटी बाहिरै पढ्न पठाउँथे । प्रमाणपत्र तहमा विज्ञान पढ्ने हामी मध्यमवर्गीय परिवारका केटाकेटीको ध्यान धेरै नम्बर ल्याएर कोलम्बो प्लान वा अरू छात्रवृत्ति पाउनेसम्म हुन्थ्यो । अचेल भने धेरै विद्यार्थीको ध्येय जसरीतसरी देशबाहिर विकसित मुलुकमा जाने हुने गर्छ । देशभित्रै राम्रो काम पाएर राम्रो जीवनयापन हुनसक्छ भन्ने धेरैलाई लाग्दैन ।
यतिखेर प्रस्ट दुई किसिमको शिक्षा उपलब्ध छ मुलुकभित्र, दुईथरी नागरिक तयार भइरहेछन् । एकथरीले सरकारी र सामुदायिक स्कुल, कलेजमा मात्रै पहुँच राख्न सक्छन् । यी शैक्षिक संस्थामा भने पार्टी-राजनीति बढी हुन्छ । पढाइ हुनेभन्दा हडताल हुने दिन बढी हुन्छन्, शिक्षक आउँदैनन्, न्यूनतम सुविधा पनि हुँदैन । शिक्षाको स्तर पनि निकै कमजोर छ । सरकारी र सामुदायिक कलेजका शिक्षक प्राइभेट कलेजमा गएर त राम्रो पढाउँछन् तर यी संस्थामा भने प्रायः जागिर टिकाउन मात्रै बसेको देखिन्छ । यस्ता कलेजबाट निस्केका विद्यार्थीले प्राइभेट कलेजका विद्यार्थीसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्दैनन् । त्यसैले राम्रो रोजगारीका अवसरबाट यिनीहरू वञ्चित हुनु परिरहेको छ ।
दुईथरी शिक्षाको प्रभाव कस्तो देखिएको छ समाजमा ?प्राइभेट कलेज निकै महँगा छन् । पैसा तिर्न सक्नेले आफ्ना छोराछोरी प्राइभेट कलेजमै पढाउँछन् । सरकारी र सार्वजनिक कलेजको घट्दो साखका कारण साधारण मध्यमवर्गीय परिवारले पनि अनेक तारतम्य मिलाएर ऋणधन गरेर आफ्ना केटाकेटी प्राइभेट कलेजमै पढाइरहेछन्, जति नै दुःख भए पनि केटाकेटीको शिक्षामा सम्झौता गर्न चाहँदैनन् उनीहरू । यी केटाकेटीले बढी एक्स्पोजर पाउँछन्, बढी बाठा र मुखर पनि छन् त्यतिखेरका हामीभन्दा । धनाढ्य परिवारका केटाकेटीसँग नयाँनयाँ फेसन, मोबाइल, ल्यापटपदेखि लिएर सबै कुरामा प्रतिस्पर्धा गर्न नसक्दा त्यहीँ पढ्ने मध्यमवर्गीय केटाकेटीमाथि प्रशस्त मनोवैज्ञानिक दबाब परेको पनि देखिन्छ । त्यसको मार मध्यमवर्गीय परिवारका अभिभावकले भोगिरहेछन् ।
पैसाका निम्ति मिहिनेत गर्न नपर्ने धनाढ्य बाबुआमाका धेरै प्लस टुका केटाकेटी संकटमा पनि छन् । धेरै केटाकेटीमा लागुपदार्थको लत बढेको देखिन्छ । परम्परागत नैतिक मूल्यमाथि तिनको विश्वास छैन, आफू परिपक्व छैनन्, संसारभरिका कुरा नक्कल गर्न र प्रयोग गर्न खोज्छन् । उमेरकै हिसाबले पनि धेरै संवेदनशील हुन्छन् । साथीभाइको संगतले नचाहिने लतमा फस्न पनि पुग्छन् । यस्ता केटाकेटी र तिनका अभिभावकलाई समेत परामर्श दिने, मार्ग निर्देशन गर्ने व्यवस्था न स्कुलमा छ न प्लस टुहरूमा ।
अहिलेका सबै केटाकेटीले हामीले भन्दा बढी प्रतिस्पर्धा व्यहोर्नु परिरहेको छ, तिनका सामु बढी चुनौती छन् र बोझ पनि बढी छ जस्तो लाग्छ मलाईचाहिँ ।
अहिले प्लस टु तह फेसनजस्तै बनेको छ । शिक्षामा व्यापारीकरण बढ्यो भन्ने गुनासो पनि उत्तिकै बढेको छ । यस्तो किन भएको होला ?प्रतिस्पर्धा नराम्रो कुरा होइन, विद्यार्थीलाई छनोटको अवसर प्राप्त हुन्छ यसबाट । शिक्षाकै व्यापारीकरण पनि पूरै रोक्न सकिने कुरा होइन । बजार देखेरै मान्छेले व्यापार सुरु गर्छ । व्यापार गर्नेहरूले आफ्नो उत्पादनको विज्ञापन गर्नु सामान्य हो । शिक्षाका निम्ति विदेशमा खर्च हुने नेपाली पैसा नेपालकै कलेजमा खर्च गर्नुलाई सकारात्मक रूपमै लिनुपर्छ । तर, शैक्षिक संस्थाहरूमा शिक्षाको गुणस्तर कायम राख्न र तिनलाई ठगीको केन्द्र बन्नबाट रोक्ने दायित्व राज्यको हो । यस्ता शैक्षिक संस्था खोल्न अनुमति दिँदा निश्चित मापदण्ड र सर्तहरू तोकेर नियमित अनुगमन गर्नु जरुरी पर्छ । विश्वसनीय शैक्षिक परामर्श दिने ठाउँहरू भएमा यस्ता प्रचारप्रसार र तानातानले केही फरक पार्दैन । एसएलसी दिएका विद्यार्थी र तिनका अभिभावकलाई त्यतिखेरै यस्ता विषयमा परामर्श दिने व्यवस्था हुनु सबैभन्दा राम्रो हुन्छ ।
यसबाहेक सामान्य आर्थिक अवस्थाका केटाकेटी पढ्ने सरकारी र पब्लिक कलेजको शिक्षाको स्तरलाई उन्नत बनाउन अनिवार्य छ । यतिखेर यस्ता स्कुल-कलेजमा पार्टी-राजनीति बढी भइरहेछ । पैसा तिरेर पढ्न नसक्नेका निम्ति पनि राज्यको सहयोग चाहिन्छ । नाफामुखी प्राइभेट कलेजले यसमा सघाउने नीति बन्नुपर्छ । स्तरीय शिक्षा मुलुकका सबै हैसियतका नागरिकको न्यूनतम आधारभूत आवश्यकता हो ।
यतिखेर शिक्षाक्षेत्रमा भएका यी अव्यवस्था मूलतः राज्य गैरजिम्मेवार भइदिँदा पैदा भएका हुन् । केही शिक्षाविद्ले राजनीतिज्ञलाई सही बाटो हिँड्न प्रेरित गर्नुपर्नेमा मिलेमतोमै पैसा कमाउने उद्योग गर्दा पनि यो अवस्था आएको हो । प्लस टुमा पुगेका केटाकेटी सबैभन्दा संवेदनशील हुन्छन् । तिनलाई बहकाउन र ठग्न अरू कुनै पनि उमेर समूहका मान्छेलाई भन्दा सजिलो हुन्छ । किनकि ती आफ्ना अभिभावकलाई पनि आफ्ना कलेजका मामिलामा हस्तक्षेप गरेको मन पराउँदैनन् ।
सरकारले १२ कक्षासम्मलाई माध्यमिक तह भनेको छ र माध्यमिक तहसम्मको शिक्षा निःशुल्क लिन पाउने संवैधानिक व्यवस्था पनि छ । तर, निःशुल्क पढ्न पाउने एउटा पनि प्लस टु छैन । यो समस्यालाई सरकारले कसरी समाधान गर्नुपर्ला ?हुन त १२ कक्षालाई उच्च माध्यमिक तहका रूपमा स्कुलभित्रकै शिक्षामा समावेश गर्ने हेतुले प्रमाणपत्र तह खारेज गर्ने निर्णय गरिएको थियो क्यारे । त्यो हुन सकेन र १२ कक्षा भनेको स्कुलभन्दा माथिको उच्च शिक्षाकै आधार शिक्षाका रूपमा निकै महँगो बनाएर धमाधम छुट्टै विद्यालय खुल्न थालेपछि प्रमाणपत्र तह खारेज गर्ने निर्णय अपरिपक्व थियो भन्ने देखिँदै छ । खासगरी काम गरेर पढ्नेहरूलगायत कमजोर आर्थिक अवस्थाका केटाकेटीलाई त्यस निर्णयले निकै अप्ठ्यारो पारेको छ ।
यथार्थ के हो भने शिक्षा निःशुल्क हुन सक्दैन । निःशुल्क भने पनि या त राज्यले त्यसको भार उठाउनुपर्छ वा कुनै परोपकारी संस्था वा व्यक्तिले । आर्थिक भार उठाइदिनेले राम्रो अनुगमन गरेन भने निःशुल्क शिक्षा असफल हुने सम्भावना बढी हुन्छ । सरकारी भनेपछि जे पनि भत्कने-बिग्रने चलन भएको हामीकहाँ सरकारले चलाउने निःशुल्क प्लस टु भयो भने पनि त्यसको अवस्था के हुन्छ, ठूलो प्रश्न छ । सरकारी हुनेबित्तिकै त्यहाँ राजनीति हुन थाल्छ । तर पनि प्रवीणता प्रमाणपत्र तहको क्षतिपूर्ति त गर्नैपर्छ । आशा गरौँ, राज्यले राम्रो अनुगमन गरेर निःशुल्क वा सरल शुल्कमा प्लस टु शिक्षा चलाउला ।
कतिपय विद्वान् प्लस टु पुस्तामा अध्ययनप्रतिको गम्भीरता कम र उपभोक्तावादी संस्कृतिको प्रभाव बढी छ भन्छन् । यो पुस्ताको जीवनशैलीलाई कसरी हेर्नुभएको छ ? यो दोष विद्यार्थीलाई मात्र लगाउन मिल्दैन । यतिखेर उपभोक्तावादी संस्कृतिबाट हामी को प्रभावित छैनौँ ? अहिलेका केटाकेटीले अत्यधिक एक्सपोजर पाएका छन्, हामीले नै दिएका छौँ । त्यस्तैमा हुर्केका छन् ती । त्यसैले विद्यार्थीले कपाल पाल्नु, जेल हाल्नु, मुन्द्री लगाउनु वा छोटा स्कर्ट लगाउनुलाई नै हामीले समस्या ठान्नुहुँदैन कि ? यतिखेरको समस्या मूल्यपद्धतिको समस्या पनि हो जस्तो लाग्छ मलाई । हाम्रो पुस्ताको मूल्य-मान्यता र हाम्रा केटाकेटीले पाएको एक्स्पोजरबीच धेरै नै तालमेल नहुँदा पनि यस्तो भएको हो ।
प्लस टुमा पढ्ने केटाकेटी कुनै पनि नयाँ कुराबाट प्रभावित हुनु सामान्य हो । मूल कुरा तिनले शिक्षा आर्जन गर्ने आफ्नो मूल उद्देश्य नबिर्सून्, आफूलाई र अरूलाई हानि नपुर्याऊन्, जिम्मेवार बनून् भन्ने मात्रै हो । त्यसनिम्ति केटाकेटीलाई पढ्न रुचि र रहर लाग्ने वातावरण हुनुपर्छ कलेजमा । तिनका तनाव, द्विविधा र समस्यालाई पनि सुन्ने, बुझ्ने र सम्बोधन गर्ने सजिलो विश्वासिलो ठाउँ प्लस टु कलेजले बनाउनुपर्छ ।
राम्रो प्लस टु खोजेर भौँतारिइरहेका विद्यार्थी र अभिभावकलाई के सुझाब दिन चाहनुहुन्छ ?विश्वसनीय ठाउँ वा व्यक्तिबाट राम्रो जानकारी लिएर मात्र केटाकेटीलाई आफूले खोजेअनुसारको शिक्षा हासिल गर्न सघाउने प्लस टु कलेजमा भर्ना गर्नु उपयुक्त होला ।
छोराछोरीको सपना बाबुआमाले नै देखिदिनु कत्तिको राम्रो हो ?केटाकेटीको पढाइले राम्रो बजार पाओस्, पढेर तिनले प्रतिष्ठित जीवन बिताउन सकून् भन्ने चाहना अभिभावकको हुनु अन्यथा होइन । तर, केटाकेटीको पनि त्यसमा रुचि र सहमति हुनुपर्छ भन्ने मात्रै कुरा हो । अचेल एसएलसी दिँदासम्म केटाकेटी तुलनात्मक रूपमा बढी परिपक्व भइसक्छन् जस्तो लाग्छ मलाई । तुलनात्मक रूपमा शैक्षिक सूचनाहरू पनि बढी उपलब्ध छन् अहिले । केटाकेटीले आफ्नो छनोट गर्न सक्ने वातावरण पनि बन्दै छ क्रमशः । यद्यपि शैक्षिक परामर्श पर्याप्त र विश्वसनीय भएजस्तोचाहिँ अझै लाग्दैन । अझै पनि एसएलसीमा राम्रो अंक ल्याएका विद्यार्थी डाक्टर, इन्जिनियर नै बन्छौँ भनेर अन्तर्वार्ता दिइरहेका हुन्छन् । मुलुकभित्र अन्य क्षेत्रमा गरिखाने त्यति सम्भावना नदेखेर पनि हुनसक्छ ।
एसएलसीपछि कुन विषय लिएर पढ्नुभयो ? विज्ञान विषय लिएर अमृत साइन्स कलेजमा भर्ना भएँ । साइन्स पढाउने राम्रा कलेज त्रिचन्द्र र अमृत नै थिए । सामान्य थियो कलेज-शुल्क । प्राइभेट कलेज थिएनन् । विज्ञानमा भर्ना हुने विद्यार्थी प्रायः राम्रो अंकमा पास हुनेहरू राम्ररी पढ्नुपर्छ भन्ने हुन्थ्यो । विज्ञानइतरका विद्यार्थीजस्तो अरू बाह्य क्रियाकलापमा त्यति संलग्न हुँदैनथ्यौँ हामी । त्यसमाथि हामी काठमाडौंबाहिरबाट आएर डेरामा बसेर पढ्नेलाई यहीँका रैथाने विद्यार्थीको भन्दा थप चुनौती हुन्थ्यो नै । पास भए पनि नभए पनि घरमा भात पाकिरहने अवस्था हाम्रो हुन्नथ्यो ।
तपाईंको समयको प्रमाणपत्र तह र अहिलेको प्लस टु तहबीच के भिन्नता छ ?हामीले पढ्दा कमसेकम मुलुकभित्र एकै किसिमको शिक्षा उपलब्ध थियो सबैलाई । प्राइभेट प्लस टु र कलेज यसरी खुलेका थिएनन् । सक्नेले आफ्ना केटाकेटी बाहिरै पढ्न पठाउँथे । प्रमाणपत्र तहमा विज्ञान पढ्ने हामी मध्यमवर्गीय परिवारका केटाकेटीको ध्यान धेरै नम्बर ल्याएर कोलम्बो प्लान वा अरू छात्रवृत्ति पाउनेसम्म हुन्थ्यो । अचेल भने धेरै विद्यार्थीको ध्येय जसरीतसरी देशबाहिर विकसित मुलुकमा जाने हुने गर्छ । देशभित्रै राम्रो काम पाएर राम्रो जीवनयापन हुनसक्छ भन्ने धेरैलाई लाग्दैन ।
यतिखेर प्रस्ट दुई किसिमको शिक्षा उपलब्ध छ मुलुकभित्र, दुईथरी नागरिक तयार भइरहेछन् । एकथरीले सरकारी र सामुदायिक स्कुल, कलेजमा मात्रै पहुँच राख्न सक्छन् । यी शैक्षिक संस्थामा भने पार्टी-राजनीति बढी हुन्छ । पढाइ हुनेभन्दा हडताल हुने दिन बढी हुन्छन्, शिक्षक आउँदैनन्, न्यूनतम सुविधा पनि हुँदैन । शिक्षाको स्तर पनि निकै कमजोर छ । सरकारी र सामुदायिक कलेजका शिक्षक प्राइभेट कलेजमा गएर त राम्रो पढाउँछन् तर यी संस्थामा भने प्रायः जागिर टिकाउन मात्रै बसेको देखिन्छ । यस्ता कलेजबाट निस्केका विद्यार्थीले प्राइभेट कलेजका विद्यार्थीसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्दैनन् । त्यसैले राम्रो रोजगारीका अवसरबाट यिनीहरू वञ्चित हुनु परिरहेको छ ।
दुईथरी शिक्षाको प्रभाव कस्तो देखिएको छ समाजमा ?प्राइभेट कलेज निकै महँगा छन् । पैसा तिर्न सक्नेले आफ्ना छोराछोरी प्राइभेट कलेजमै पढाउँछन् । सरकारी र सार्वजनिक कलेजको घट्दो साखका कारण साधारण मध्यमवर्गीय परिवारले पनि अनेक तारतम्य मिलाएर ऋणधन गरेर आफ्ना केटाकेटी प्राइभेट कलेजमै पढाइरहेछन्, जति नै दुःख भए पनि केटाकेटीको शिक्षामा सम्झौता गर्न चाहँदैनन् उनीहरू । यी केटाकेटीले बढी एक्स्पोजर पाउँछन्, बढी बाठा र मुखर पनि छन् त्यतिखेरका हामीभन्दा । धनाढ्य परिवारका केटाकेटीसँग नयाँनयाँ फेसन, मोबाइल, ल्यापटपदेखि लिएर सबै कुरामा प्रतिस्पर्धा गर्न नसक्दा त्यहीँ पढ्ने मध्यमवर्गीय केटाकेटीमाथि प्रशस्त मनोवैज्ञानिक दबाब परेको पनि देखिन्छ । त्यसको मार मध्यमवर्गीय परिवारका अभिभावकले भोगिरहेछन् ।
पैसाका निम्ति मिहिनेत गर्न नपर्ने धनाढ्य बाबुआमाका धेरै प्लस टुका केटाकेटी संकटमा पनि छन् । धेरै केटाकेटीमा लागुपदार्थको लत बढेको देखिन्छ । परम्परागत नैतिक मूल्यमाथि तिनको विश्वास छैन, आफू परिपक्व छैनन्, संसारभरिका कुरा नक्कल गर्न र प्रयोग गर्न खोज्छन् । उमेरकै हिसाबले पनि धेरै संवेदनशील हुन्छन् । साथीभाइको संगतले नचाहिने लतमा फस्न पनि पुग्छन् । यस्ता केटाकेटी र तिनका अभिभावकलाई समेत परामर्श दिने, मार्ग निर्देशन गर्ने व्यवस्था न स्कुलमा छ न प्लस टुहरूमा ।
अहिलेका सबै केटाकेटीले हामीले भन्दा बढी प्रतिस्पर्धा व्यहोर्नु परिरहेको छ, तिनका सामु बढी चुनौती छन् र बोझ पनि बढी छ जस्तो लाग्छ मलाईचाहिँ ।
अहिले प्लस टु तह फेसनजस्तै बनेको छ । शिक्षामा व्यापारीकरण बढ्यो भन्ने गुनासो पनि उत्तिकै बढेको छ । यस्तो किन भएको होला ?प्रतिस्पर्धा नराम्रो कुरा होइन, विद्यार्थीलाई छनोटको अवसर प्राप्त हुन्छ यसबाट । शिक्षाकै व्यापारीकरण पनि पूरै रोक्न सकिने कुरा होइन । बजार देखेरै मान्छेले व्यापार सुरु गर्छ । व्यापार गर्नेहरूले आफ्नो उत्पादनको विज्ञापन गर्नु सामान्य हो । शिक्षाका निम्ति विदेशमा खर्च हुने नेपाली पैसा नेपालकै कलेजमा खर्च गर्नुलाई सकारात्मक रूपमै लिनुपर्छ । तर, शैक्षिक संस्थाहरूमा शिक्षाको गुणस्तर कायम राख्न र तिनलाई ठगीको केन्द्र बन्नबाट रोक्ने दायित्व राज्यको हो । यस्ता शैक्षिक संस्था खोल्न अनुमति दिँदा निश्चित मापदण्ड र सर्तहरू तोकेर नियमित अनुगमन गर्नु जरुरी पर्छ । विश्वसनीय शैक्षिक परामर्श दिने ठाउँहरू भएमा यस्ता प्रचारप्रसार र तानातानले केही फरक पार्दैन । एसएलसी दिएका विद्यार्थी र तिनका अभिभावकलाई त्यतिखेरै यस्ता विषयमा परामर्श दिने व्यवस्था हुनु सबैभन्दा राम्रो हुन्छ ।
यसबाहेक सामान्य आर्थिक अवस्थाका केटाकेटी पढ्ने सरकारी र पब्लिक कलेजको शिक्षाको स्तरलाई उन्नत बनाउन अनिवार्य छ । यतिखेर यस्ता स्कुल-कलेजमा पार्टी-राजनीति बढी भइरहेछ । पैसा तिरेर पढ्न नसक्नेका निम्ति पनि राज्यको सहयोग चाहिन्छ । नाफामुखी प्राइभेट कलेजले यसमा सघाउने नीति बन्नुपर्छ । स्तरीय शिक्षा मुलुकका सबै हैसियतका नागरिकको न्यूनतम आधारभूत आवश्यकता हो ।
यतिखेर शिक्षाक्षेत्रमा भएका यी अव्यवस्था मूलतः राज्य गैरजिम्मेवार भइदिँदा पैदा भएका हुन् । केही शिक्षाविद्ले राजनीतिज्ञलाई सही बाटो हिँड्न प्रेरित गर्नुपर्नेमा मिलेमतोमै पैसा कमाउने उद्योग गर्दा पनि यो अवस्था आएको हो । प्लस टुमा पुगेका केटाकेटी सबैभन्दा संवेदनशील हुन्छन् । तिनलाई बहकाउन र ठग्न अरू कुनै पनि उमेर समूहका मान्छेलाई भन्दा सजिलो हुन्छ । किनकि ती आफ्ना अभिभावकलाई पनि आफ्ना कलेजका मामिलामा हस्तक्षेप गरेको मन पराउँदैनन् ।
सरकारले १२ कक्षासम्मलाई माध्यमिक तह भनेको छ र माध्यमिक तहसम्मको शिक्षा निःशुल्क लिन पाउने संवैधानिक व्यवस्था पनि छ । तर, निःशुल्क पढ्न पाउने एउटा पनि प्लस टु छैन । यो समस्यालाई सरकारले कसरी समाधान गर्नुपर्ला ?हुन त १२ कक्षालाई उच्च माध्यमिक तहका रूपमा स्कुलभित्रकै शिक्षामा समावेश गर्ने हेतुले प्रमाणपत्र तह खारेज गर्ने निर्णय गरिएको थियो क्यारे । त्यो हुन सकेन र १२ कक्षा भनेको स्कुलभन्दा माथिको उच्च शिक्षाकै आधार शिक्षाका रूपमा निकै महँगो बनाएर धमाधम छुट्टै विद्यालय खुल्न थालेपछि प्रमाणपत्र तह खारेज गर्ने निर्णय अपरिपक्व थियो भन्ने देखिँदै छ । खासगरी काम गरेर पढ्नेहरूलगायत कमजोर आर्थिक अवस्थाका केटाकेटीलाई त्यस निर्णयले निकै अप्ठ्यारो पारेको छ ।
यथार्थ के हो भने शिक्षा निःशुल्क हुन सक्दैन । निःशुल्क भने पनि या त राज्यले त्यसको भार उठाउनुपर्छ वा कुनै परोपकारी संस्था वा व्यक्तिले । आर्थिक भार उठाइदिनेले राम्रो अनुगमन गरेन भने निःशुल्क शिक्षा असफल हुने सम्भावना बढी हुन्छ । सरकारी भनेपछि जे पनि भत्कने-बिग्रने चलन भएको हामीकहाँ सरकारले चलाउने निःशुल्क प्लस टु भयो भने पनि त्यसको अवस्था के हुन्छ, ठूलो प्रश्न छ । सरकारी हुनेबित्तिकै त्यहाँ राजनीति हुन थाल्छ । तर पनि प्रवीणता प्रमाणपत्र तहको क्षतिपूर्ति त गर्नैपर्छ । आशा गरौँ, राज्यले राम्रो अनुगमन गरेर निःशुल्क वा सरल शुल्कमा प्लस टु शिक्षा चलाउला ।
कतिपय विद्वान् प्लस टु पुस्तामा अध्ययनप्रतिको गम्भीरता कम र उपभोक्तावादी संस्कृतिको प्रभाव बढी छ भन्छन् । यो पुस्ताको जीवनशैलीलाई कसरी हेर्नुभएको छ ? यो दोष विद्यार्थीलाई मात्र लगाउन मिल्दैन । यतिखेर उपभोक्तावादी संस्कृतिबाट हामी को प्रभावित छैनौँ ? अहिलेका केटाकेटीले अत्यधिक एक्सपोजर पाएका छन्, हामीले नै दिएका छौँ । त्यस्तैमा हुर्केका छन् ती । त्यसैले विद्यार्थीले कपाल पाल्नु, जेल हाल्नु, मुन्द्री लगाउनु वा छोटा स्कर्ट लगाउनुलाई नै हामीले समस्या ठान्नुहुँदैन कि ? यतिखेरको समस्या मूल्यपद्धतिको समस्या पनि हो जस्तो लाग्छ मलाई । हाम्रो पुस्ताको मूल्य-मान्यता र हाम्रा केटाकेटीले पाएको एक्स्पोजरबीच धेरै नै तालमेल नहुँदा पनि यस्तो भएको हो ।
प्लस टुमा पढ्ने केटाकेटी कुनै पनि नयाँ कुराबाट प्रभावित हुनु सामान्य हो । मूल कुरा तिनले शिक्षा आर्जन गर्ने आफ्नो मूल उद्देश्य नबिर्सून्, आफूलाई र अरूलाई हानि नपुर्याऊन्, जिम्मेवार बनून् भन्ने मात्रै हो । त्यसनिम्ति केटाकेटीलाई पढ्न रुचि र रहर लाग्ने वातावरण हुनुपर्छ कलेजमा । तिनका तनाव, द्विविधा र समस्यालाई पनि सुन्ने, बुझ्ने र सम्बोधन गर्ने सजिलो विश्वासिलो ठाउँ प्लस टु कलेजले बनाउनुपर्छ ।
राम्रो प्लस टु खोजेर भौँतारिइरहेका विद्यार्थी र अभिभावकलाई के सुझाब दिन चाहनुहुन्छ ?विश्वसनीय ठाउँ वा व्यक्तिबाट राम्रो जानकारी लिएर मात्र केटाकेटीलाई आफूले खोजेअनुसारको शिक्षा हासिल गर्न सघाउने प्लस टु कलेजमा भर्ना गर्नु उपयुक्त होला ।
प्रस्तुति : याम संगीतफोटो सौजन्य : अंशु शर्मा
source:-nayapatrika
Kantipur Fm 
