महिनावारीका बेला हुने टक्सिक शक सिन्ड्रोम (स्वास्थ्य)

डा. राजेन्द्र भद्रा एउटा कार्यालयमा अधिकृतको रुपमा कार्यरत ३० वषीया रुबी एक आधुनिक युवती हुन् । उनी आफ्नो स्वास्थ्य र सरसफाइमा निकै ध्यान दिन्छिन् । कामकाजी महिला भएकोले नियमित रुपमा हुने  महिनावारीको बेलामा  रक्तश्रावको व्यवस्थापनको लागि उनले टेम्पोनको प्रयोगगर्ने गर्छिन् । गत महिना महिनावारी भएकै बेला उनलाई रात्रिभोजमा सरिक हुनुपर्ने थियो । कार्यालयबाटै उनी त्यता लागिन् । त्यसपछि  पनि केहीबेर कामगर्नुपर्ने भएकोले काममा व्यस्त बनिन् । थाकेको शरीर लिएर ओछयानमा ढल्किनासाथ निदाइन् । लगाएको टेम्पोन फेर्ने होस नै भएन ।भोलिपल्ट अफिस जाने बेलामा अलि बिसन्चोजस्तो भइरहेको थियो । उनले धपेडीले होला भन्ने ठानिन् । दिउँसोतिर टाउको दुख्न थाल्यो, जीउदुख्न थाल्यो र ज्वरो पनि आयो । उनी त्यस दिनका लागि अफिस छोड्ने कुरा सोच्दै थिइन्, त्यसै बेला उनलाई बेस्सरी रिंगटा लाग्यो । त्यसपछिको कुरा राम्ररी थाहा छैन । उनलाई अस्पतालमा मात्रै राम्ररी चेत आयोअरुले भनेअनुसार रुबीलाई रि·टा लागेर केहीबेरमा ढलिन् र बेहोसजस्तै भइछन् अनि सबैलेमिलेर तुरुन्तै एम्बुलेन्समा राखी अस्पताल पुर्‍याएछन् । पछि चिकित्सकसँग कुराकानी गर्दा समयमै अस्पताल ल्याइएकोले गम्भीर असर हुनबाट बच्न सकिएको, ढिलो भएको भए ज्यानमै पनि खतरा पुग्न सक्ने स्थिति रहेको उनले थापाइन् ।

महिनावारी हुनु स्वाभाविक प्रक्रिया हो । अहिलेका कामकाजी तथा व्यस्त महिलालाई महिनावारी भएको भनेर घरैमा केही नगरी बस्नसकिने स्थिति छैैन । महिनावारीको बेलामा मासिक रुपमा पाठेघरबाट योनिको बाटो भई केही दिनसम्म रगत निस्कने हुन्छ । महिलालेयसको उचित व्यवस्थापन गर्नुपर्ने हुन्छ । यसको साथसाथै व्यस्त जीवनको सामना गर्नु पनि उनीहरुको दायित्व बन्छ । कतिपयले यसकुराप्रति त्यति ध्यान दिएका हुँदैनन्, तर यो सजिलो कुरा भने होइन । यसको व्यवस्थापन कुनै पनि महिलाको यौनिकताको सर्न्दर्भमा एकमहत्त्वपूर्ण पक्ष हो । स्वाभाविक रुपमा नै यसको प्रतिक्रियाको रुपमा रगत त्यसै नबगोस् भनेर व्यवस्था गर्न थालेको पाइन्छ ।

यसको लागि पुरानो साडी वा कपडाको प्याड पछि गएर स्यानिटरी प्याडको रुपमा विकसित हुँदै व्यापकता पाउन थालेको छ । यसकासाथसाथै महिनावारीका यी दिनहरूमा महिलालाई सजिलो बनाउन निरन्तर प्रयास भएका छन् र प्राविधिक विकासको साथसाथै नयाँ उत्पादनहरू बजारमा आउने गर्दछन् । यस्तै उत्पादनमध्ये  टेम्पोन पनि एक हो ।

टेम्पोन के हो ?

टेम्पोन -त्अंउयल) फ्रेन्च भाषाबाट आएको शब्द हो । यसको अर्थ प्लग वा स्टपर -क्तयउउभच) हुन्छ । १९औं शताब्दीमा गोली लागेको घाउबाट बगेको रगत रोक्न यसको प्रयोग गरिन्थ्यो । रगतबगिरहेको घाउ वा शरीर -अबखष्तथ) मा राखिने  कपास वा अन्य कुनै सोस्ने बस्तु नै टेम्पोन हो । तर अहिले यो शब्दले प्रायजसो महिनावारीको बेलामा रगत सोस्न योनिमा राख्ने तयारी साधन जनाउँछ ।

यो योनिभित्र नै राखिने हुनाले महिलालाई अन्य न्याप्किन वा कपडाको तुलनामा दैनिक क्रियाकलाप यहाँसम्म कि खेलकुदमा संलग्न हुँदा पनि धेरै सजिलो हुन्छ । योनिबाट निस्कने रगत भित्र नै सोसिनेर हावासँग सर्म्पर्क नहुने भएकाले गन्ध पनि कम हुन्छ । फेरि यो एकपल्टको प्रयोगपछि फालिने हुनाले कामकाजी महिलालाई एक किसिमले सजिलो पनि हुन्छ ।

महिनावारीको बेलामा टेम्पोन प्रयोग गर्ने व्यक्तिलाई कहिलेकाहीँ एक गम्भीर बिरामी हुन सक्ने सम्भावना हुन्छ । यसलाई टक्सिक शक सिन्ड्रोम -त्यहष्अ क्जयअप क्थलमचomभ) भनिन्छ । यस्तोभएमा कहिलेकाहीँ महिलाको मृत्यु पनि हुन सक्छ । त्यसैले यो स्थिति आउन नदिन टेम्पोनका प्रयोगकर्ताले विभन्न किसिमका सावधानी अपनाउनुपर्ने हुन्छ ।

टक्सिक शक सिन्ड्रोम

टक्सिक शक सिन्ड्रोम एक गम्भीर प्रकृतिको बिरामी हो । यस्तो बिरामी हुँदा ज्वरो आउने, बेहोस हुने र शरीरका विभिन्न अंग प्रत्यंगमा समस्या आउने हुन सक्छ । यो केही प्रकारका स्टाफाइलोकोकसअरिअस -क्तबउजथयिअयअअगक बगचभगक) जीवाणुबाट निस्कने विषको कारणले हुने गर्दछ । पहिले यो महिनावारीको बेलामा टेम्पोनको प्रयोग गर्ने महिलाहरूमा मात्र भेटिने विश्वास गरिन्थ्यो तरहालको अध्ययनपछि यसमा फरक मत आएको छ ।

यो समस्या करिब ५५ प्रतिशत जति स्थितिमा मात्रै महिनावारीसँग जोडिएको पाइएको छ । वास्तवमा यो स्थिति बालबालिका, महिनावारी बन्द भइसकेका महिला वा पुरुषलाई पनि हुन सक्छ । अर्कोस्ट्रेप्टोकोकस पायेजेन भनिने जीवाणुले पनि झन्डै यस्तै स्थिति उत्पन्न गराउन सक्छ । यसलाई टक्सिक शकजस्तै सिन्ड्रोम भनिन्छ ।

टेम्पोनको प्रयोग गर्दा किन यस्तो हुन्छ भन्ने प्रश्नको जवाफमा एकमत पाइँदैन । वास्तवमा योनिमा सामान्य अवस्थामा हुने यस्ता जीवाणुबाट हानि हुने गर्दैन । कसरी यस्तो स्थिति आउँछ भन्ने कुरामायकिन नभए पनि टेम्पोनको साथमा अक्सिजन ग्यास योनिभित्र हुने र यसले जीवाणुलाई वृद्धि हुन सतह पनि दिने भएकोले जीवाणुको संख्यामा वृद्धि हुन्छ । पछि यसबाट निस्किएको विष रगतमामिसिन्छ र त्यसका प्रभावहरू देखिन्छन् । टक्सिक शक सिन्ड्रोमका लक्षणहरु उच्च ज्वरो -कामज्वरो), थकान, वाकवाकी, बान्ता, पखाला, छालामा राता दाग -चबकज), आँखा-मुख-घाँटी रातो हुने, भ्रान्ती-अयलागकष्यल) हुने, बेहोस हुने टाउको दुख्ने अनि रक्तचाप कम हुने प्रमुख हुन् । यसको प्रभाव अझै बढ्न थालेपछि मिर्गौला वा कलेजोमा पनि असर पार्छ र त्यसका लक्षणहरू पनि देखिन्छन् ।

यसको उपचार गर्दा योनिमा वा कुनै घाउमा रक्तश्राव नहोस् भन्नका लागि टेम्पोन प्रयोग गरिएको भए त्यसलाई निकाल्नु आवश्यक हुन्छ । नसाबाट पानी चढाउनुपर्ने मात्रै होइन, रक्तचापलाई नियमितगर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसैगरी संक्रमण कम गर्न प्रतिजैविकी औषधिको प्रयोग गर्नुपर्ने हुन्छ । यो अलि विरलै मात्र हुने भए पनि गम्भीर प्रकृतिको हुने गर्छ र यसकै कारण करिब ५० प्रतिशत जति व्यक्तिकोमृत्यु हुने गर्छ । यस्तो समस्या भएर उपचार गरेका व्यक्ति बाँचेमा त्यस्ता व्यक्तिमा यो समस्या दोहोरिन सक्ने सम्भावना हुन्छ । यो एक आपतकालीन अवस्था हो । सक्दो चाँडो उपचार गराउनुपर्छ ।

जोखिम कम गर्ने तरिका:-

टेम्पोनको प्रयोग गर्दा केही कुरामा ध्यान  दिएमा यसको जोखिमलाई न्यून गर्न सकिन्छ । चाहिनेभन्दा ठूलो अर्थात् बढी रगत सोस्ने क्षमता भएको टेम्पोनको प्रयोग गर्नु हुँदैन । कम सोस्ने क्षमता भएको टेम्पोनको प्रयोग गरेर पनि महिनावारीको रगत व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ । टेम्पोन प्रयोग गर्दा ४ देखि ६ घण्टामा यसलाई फेर्नुपर्छ । कहिल्यै पनि ८ घण्टाभन्दा बढी समय निरन्तर रुपमा यसको प्रयोगगर्न हुँदैन । यस्तै टेम्पोनको प्रयोग गरेर राति सुत्नु हुदैन । राति स्यानिटरी प्याडको प्रयोग गर्नु उचित हुन्छ । सधैँ यसको प्रयोग नगरी प्याडसँग आलोपालो गर्दा राम्रो हुन्छ । टेम्पोनलाई  छुनुअघि र पछि राम्ररी हातधुनुपर्छ र यसलाई प्रयोग गर्दा सक्दो कम छुनुपर्छ । सम्भव भएमा  प्रा·ारिक सुतीले बनेको टेम्पोन प्रयोग गर्नुपर्छ । टेम्पोनको पोका -प्याकेट)मा भएको निर्देशनलाई राम्ररी पढ्ने र पालन गर्नेगर्नुपर्छ । साथै महिनावारीभन्दा फरक किसिमको अर्थात् अस्वाभाविक योनिश्राव भएको स्थितिमा यसलाई प्रयोग गर्नुहुदैन । यसको प्रयोग गर्दा योनिमा पनि कुनै चोट नलागोस् भन्ने कुरामा ध्यानदिनुपर्छ । टेम्पोनको प्रयोग गर्दा हुन सक्ने खतराबारे  परिवार तथा काम गर्ने स्थानका वा नजिकमा रहने व्यक्तिलाई भनिराख्नु बेस हुन्छ,  ताकि लक्षण देखिनासाथ तुरुन्तै अस्पताल लान अलमलनहोस् ।

@kantipur